Miasta śmierci. Sąsiedzkie pogromy Żydów

Książka Mirosława Tryczyka wprowadza zupełnie nowe informacje na temat zbrodni dokonanych na obywatelach polskich pochodzenia żydowskiego w latach 1941-1942.

Historyczne znaczenie opisywanych wydarzeń i analizowanej ideologii jest dla autora punktem wyjścia do pogłębionych rozważań nad źródłami oraz przejawami postaw antysemickich w Polsce z okresu drugiej wojny światowej, oraz szerzej – nad kondycją ludzką. Wydarzenia opisane w książce to przerażający przykład tego, do czego zdolni są zwykli ludzie, jeśli uzbroi się ich w odpowiednią ideologię i da – choćby milczące – przyzwolenie na zbrodnię.

W przypadku polskiego antysemityzmu oraz polskiego czynnego udziału w deportacjach, prześladowaniu i zagładzie neguje się fakty i podejście naukowe do zagadnienia po to tylko, by ocalić „mit niewinności” pisany na użytek doraźnej polskiej polityki. Zaprzeczanie zbrodni staje się najniebezpieczniejszą formą obrony przed nią, ponieważ zabrania podjęcia właściwych działań, które mogłyby ocalić przed rzeczywistym zagrożeniem. Pozostawia nas całkowicie bezsilnymi, niezdolnymi, by się obronić.

Podczas pisania tej książki wykorzystano jedenaście głównych źródeł badawczych – akta procesów, które toczyły się przed polskimi sądami w oparciu o tzw. Dekrety Sierpniowe po II wojnie światowej – akta ponad siedmiuset spraw, zeznania świadków żydowskich i polskich zebrane w latach powojennych; Żydowskie Księgi Pamięci spisane przez ocalałych z Zagłady i dokumentacje postępowań prowadzonych przez Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. Wykorzystane zostały też meldunki i raporty przygotowane dla Rządu Polskiego w Londynie przez Armię Krajową; archiwa niemieckie Zentrale Stelle w Ludwigsburgu; archiwa radzieckie, w tym archiwa NKWD przekazane polskim instytucjom śledczym po 1989 roku; materiały ze śledztw prowadzonych przez pion śledczy Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku oraz zeznania świadków spisane po 1989 roku.

To, co działo się w lecie 1941 roku na dzisiejszej Białostocczyźnie oraz na dawnych terenach Polski, zwanych przez Sowietów Zachodnią Białorusią, w miejscowościach Jedwabne, Radziłów, Szczuczyn, Rajgród i wielu innych, było straszne. Jednakże tylko znając prawdę (a nie jej zaprzeczając), będziemy w stanie w przyszłości przeciwstawić się tej części naszej osobowości, która doprowadziła do tak wielkiej tragedii.