Świadkowie z dna piekła. Historia Sonderkommando w KL Auschwitz

Monograficzne opracowanie historii Sonderkommando w KL Auschwitz. Ta tzw. grupa specjalna więźniów, składająca się głównie z deportowanych do obozu Żydów, zmuszana była przez Niemców do spalania zwłok masowej zagłady. Książka jest efektem kilkuletnich badań dr. Igora Bartosika nad dokumentacją archiwalną przechowywaną w Muzeum Auschwitz.

Opracowanie składa się z obszernego rysu historycznego, wyboru materiałów źródłowych, kalendarium wydarzeń w Sonderkommando, bibliografii i indeksu nazwiskowego. Zasadniczą część tomu stanowi ponad stustronicowa analiza tytułowego zagadnienia, opierająca się głównie na dokumentach sporządzonych w różnych wydziałach administracji obozu Auschwitz. Bartosik dotarł do dokumentów dotąd nieznanych lub pomijanych z uwagi na ich rzekomo niewielką wartość poznawczą przez historyków zajmujących się historią Sonderkommando.

Autor opracowania odnalazł wiele informacji w zupełnie nieoczekiwanych miejscach. Przykładem może być pierwszy publikowany w książce dokument, pochodzący z kwietnia 1942 roku, będący kartą ewidencyjną materiałów wydawanych z magazynu dla grup roboczych zatrudnionych na terenie Birkenau, gdzie znajduje się zamówienie na cement i wapno przeznaczone dla Sonderkommando. Innym interesującym przykładem są karty ewidencyjne z aresztu obozowego w bloku 11, na których widnieją nazwiska nieznanych dotąd więźniów tej grupy roboczej. Istotna okazała się również analiza rozkazów komendantury obozu Auschwitz: jeden z nich zawiera pochwałę dla esesmanów, którzy na terenie przyobozowym złapali dwóch uciekinierów z Sonderkommando. Odkrycie nazwy „Sonderkommando” na wielu dokumentach nie związanych bezpośrednio z zagładą, pokazało, że w spuściźnie aktowej SS zachowało się zaskakująco wiele danych na ten temat, a jednocześnie pozwoliło na uszczegółowienie wielu aspektów związanych z losami tej grupy więźniów. Tam, gdzie odtworzenie niektórych faktów nie było możliwe, Bartosik sięgnął po relacje więźniów spisywane po kryjomu w obozie oraz powojenne.

Całość opracowanego materiału stanowi najpełniejszą powstałą do tej pory rekonstrukcję dziejów Sonderkommando. Wnikliwa kwerenda umożliwiła uzupełnienie wielu luk w jego historii. W okresie funkcjonowania obozu do obsługi krematoriów i komór gazowych skierowano od około 1800 do 2000 więźniów. Wojnę przeżyło 50-60 członków Sonderkommando.